بحث 1 : تأمین هزینه زندگی اقارب نسبی معسردر خط صعودی و نزولی به شرط تمکن منفق ، از واجبات دینی و مسلمات فقه و حقوق اسلامی است ؛ مساعدت به دیگر اقارب نیازمند، هم از مستحبات شرعی به شمار می رود. لیکن بسیاری از خانوده ها از وظایف خود در قبال والدین تنگدست یعنی بارزترین مصداق های اقارب و الزامات قانونی ترک انفاق ایشان ، اطلاع کافی ندارند و در برابر این وظیفه الهی ، تنها براساس عرف و عادت یا تمایلات درونی خویش رفتار می نمایند.
بحث 2 : قوانین مدون ، قوانین در مورد والدین را ملحوظ نموده ، برای آن ضمانت اجرایی حقوقی و کیفری در نظر گرفته و ترک انفاق را جرم تلقی کرده است. لیکن به نظر می رسد به همه ابعاد روح لطیف اسلام در وضع قوانین مزبور نپرداخته است ونه تنها در رفع نیازهای مادی ، معنوی و عاطفی والدین همه جانبه گری لازم را نداشته و تمام حیطه های زندگی ایشان را مدنظر قرار نداده است.بلکه اصولاً درخصوص برخی هزینه های ضروری ایشان نیز ساکت مانده است . لذا تعارض ها و ابهام های برخی مواد قانونی دراین زمینه حقوق والدین را تحت شعاع قرارداده است.
بحث 3 : از نظر علمای اسلامی آیات کریمه برضرورت پیوند محکم نسل نو با نسل گذشته در سایه تقوای الهی دلالت می نماید ، و اطلاق خطابهای مذکور بیانگر این مطلب است که دروجوب موارد فوق شرط مقابله مطرح نمی باشد (قرائتی ،1385،ج7،ص40). از سوی دیگر حقوق اسلامی که مبتنی بر کرامت انسانی و عدالت اجتماعی است، مسلمین را ملزم به پرداخت نفقه اقربای مستمند نموده است و به صله رحم نیز سفارش نموده است.
بحث 4 : پرداخت نفقه والدین به عنوان تکلیف اولاد ، در حقوق اسلامی از نظر بعد اجتماعی نیز قابل تأمل است .
بحث 1 : نفقه در لغت به معنی هزینه زندگی ، خرجی، هزینه عیال و اولاد ، روزی و ما یحتاج آمده است . در تعریف حقوقی نفقه عبارت است از چیزی که برای گذراندن زندگی مورد نیاز است و در دو بخش مدنظر قرار می گیرد : نفقه زوجه و نفقه اقارب .
مستحق نفقه کسی است که :
اولاًـ مالی برای گذران زندگی و رفع احتیاجات نداشته باشد ؛
ثانیاً ـ نتواند به وسیله اشتغال وسایل معیشت خود را فراهم سازد ؛ لذا فقر و عجز از تکسب تنها شرطی است که در فقه امامیه و در قانون مدنی در مورد مستحق نفقه مقرر شده است، صاحب جواهر در مورد شرط عجز از اکتساب می فرماید : من مخالفتی در اینجا نیافته ام، زیرا نفقه اقارب کمک برای رفع نیاز است و کسی که قادر به کسب باشد مانند غنی است (نجفی ،1376، ج31، ص171) . واجب النفقه کسی است که به حکم قانون حق دارد خرج معاش خود را از دیگری که جزو اقارب وی محسوب می گردد ، بستاند (جعفری لنگرودی ،1371،ج 5 ص 3714) .
افراد واجب النفقه عبارتند از: زوجه دائم ، پدر ، مادر، اولاد ، نوه ها واجداد.
بحث 2 : مصادیق نفقه اقارب طبق ماده 1204 ق . م شامل مسکن ، البسه ،غذا واثاث البیت به قدر رفع حاجت و با در نظرگرفتن استطاعت منفق می باشد ؛لذا در نفقه اقارب ، وضعیت اجتماعی فرد واجب النفقه ، مطمنظر قانونگذار نبوده ، بلکه تنها رفع حاجت از اقارب مورد نظر قرار گرفته است.
بحث 3 : طبق ماده 1206 ق.م زوجه در هر حال می تواند برای نفقه زمان گذشته خود اقامه دعوی نماید وطلب او از بابت نفقه ، طلب ممتاز بوده و در صورت افلاس یا ورشکستگی شوهر زن مقدم بر غربا خواهد بود. ولی اقارب فقط در مورد آتیه می توانند نفقه مطالبه نمایند. و بنا بر ماده 1196 قانون مدنی در روابط بین اقارب فقط اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی ملزم به انفاق یکدیگرند ؛ و به تصریح ماده 1200 قانون مدنی ، نفقه ابوین با رعایت الاقرب فا الاقرب به عهده اولاد و اولادِ اولاد است.
بحث 4 : براساس مواد 1203ـ1201 قانون مدنی در صورت تعدد مستحق نفقه ، نفقه خودشخص بر دیگر افراد واجب النفقه مقدم می باشد،همچنین نفقه همسر بر اقارب و نفقه اقارب نزولی (فرزندان) بر اقارب صعودی (والدین )مقدم می شود. وتقدم براساس قرابت در یک خط صورت می گیرد. همچنین نفقه اقارب بر دیون وتعهدات تا حدی که جزء مستثنیات دین محسوب می شود، مقدم می گردد.
بحث 5 : مقایسه نفقه زوجه و اقارب
نفقه زوجه در مقایسه با نفقه اقارب دارای امتیازاتی است که به اختصار بیان می شود.
1- تقدم نفقه زن بر نفقه اقارب
یکی از امتیازات نفقه زن بر نفقه اقارب، این است که نفقه زن مقدم بر نفقه اقارب است. ماده 1203 ق.م در این خصوص بیان داشت : در صورت بودن زوجه و یك یا چند نفر واجب النفقه دیگر، زوجه مقدم بر سایرین خواهد بود .
2- مطلق بودن نفقه زن
نفقه زن مقید به تمکن زوج یا نیاز زوجه نیست، در حالی که نفقه اقارب چنین است. در ماده 1197 ق.م آمده است: كسی مستحق نفقه است كه ندار بوده و نتواند بوسیله اشتغال به شغلی وسایل معیشت خود را فراهم سازد . در ماده 1198 ق.م نیز می خوانیم: كسی ملزم به انفاق است كه متمكن از دادن نفقه باشد، یعنی بتواند نفقه بدهد بدون اینكه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد ... .
3- یک جانبه بودن نفقه زن
نفقه اقارب تکلیفی متقابل است، به این صورت که در رابطه بین خویشان در خط عمودی، هر کس که نیازمند است، در دارایی خویشاوند متمکن حق پیدا کند؛ در حالی که در مورد نفقه زوجه چنین نیست. نفقه زن بر عهده شوهر است و زن در هیچ فرضی در تامین نیازهای شوهرش مسئول نمی باشد.
4- قابل مطالبه بودن نفقه ایام گذشته زوجه
نفقه زن مانند سایر دیون بر عهده شوهر است و زوجه حق دارد هر وقت آن را مطالبه نماید، در حالی که انفاق بین خویشان تنها برای تامین معیشت آنها است و آنان تنها می توانند نفقه آینده را مطالبه نمایند. در ماده 1206 آمده است: زوجه در هر حال می تواند برای نفقه زمان گذشته خود اقامه دعوی نماید...، ولی اقارب فقط نسبت به آتیه می توانند مطالبه نفقه نمایند .
5- ممتاز بودن طلب زن بابت نفقه
طلب زن از بابت نفقه ممتاز محسوب می شود و در صورتی که دارایی زوج کفاف همه دیون او را ننماید، حق زن بر سایر طلبکاران مقدم است. در قسمتی از ماده 1206 ق.م آمده است: ... طلب او از بابت نفقه مزبور طلب ممتاز بوده و در صورت افلاس یا ورشكستگی شوهر، زن مقدم بر غرما خواهد بود... . در حالی که نفقه اقارب از چنین خصوصیتی برخوردار نمی باشد.
6- گستردگی قلمرو نفقه زوج
نفقه زوجه از حیث قلمرو وسیع تر از نفقه اقارب بوده و مصادیق آن از مصادیق نفقه اقارب بیشتر است. ماده 1204 ق.م در تعریف نفقه اقارب بیان نموده است: نفقه اقارب عبارت است از مسكن و البسه و غذا و اثاث البیت بقدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق . از مقایسه این ماده با ماده 1107 ق.م. تفاوت قلمرو این دو نفقه معلوم می شود. ماده 1107 ق.م. بیان داشته است: نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسكن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم، در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض .
7- تفاوت در معیار نفقه
در نفقه زوجه ، معیار حال زوجه و نیازهای اوست و اعسار یا تمکن زوج در مورد آن هیچ تاثیری ندارد ، در حالی که در مورد نفقه اقارب، نیازهای مستحق و توانایی منفق ملاک است. در قسمتی از ماده 1204 ق.م آمده است: ... بقدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق .
نظر کاربران
