ابلاغ در دادرسی یعنی چه؟
برای اینکه دادخواست و ضمیمه های آن به دست خوانده برسد یا اصحاب دعوا از تصمیمات دادگاه مطلع شوند تشریفات خاصی وجود دارد که به آن ابلاغ می گویند. در حقیقت، ابلاغ همان تشریفات اعلام خواست مراجع قضایی به مخاطبان آن است که از مهمترین ارکان ابلاغ در دادرسی عادلانه نیز محسوب محسوب می شود چرا که اجرا نشدن صحیح تشریفات مربوط به آن، موجب تضییع حقوق افراد در دادرسی می شود. لذا تا زمانی که ابلاغ صحیحی در کار نباشد و دو طرف دعوا، از زمان و مکان ابلاغ در دادرسی اطلاع نداشته باشند، جلسه ابلاغ در دادرسی نیز تشکیل نخواهد شد. بنابراین می توان اجرای عدالت و احقاق حق در دادگاه ها را موکول به اجرای صحیح ابلاغ دادخواست و ضمایم آن به دو طرف دعوی دانست.
با اینکه اجرای تشریفات ابلاغ از قواعد آمره محسوب می شود اما با این حال آنچه اهمیت دارد مطلع شدن مخاطب، از محتوای برگه ابلاغیه است. در تعریف ابلاغ باید این چنین گفت که به رساندن یک سند رسمی اعم از اوراق دعوا، اوراق اجرای احکام یا اجرای اسناد لازم الاجرا و مانند آن به اطلاع شخص یا اشخاص معین با رعایت تشریفات قانونی مخصوص ابلاغ گفته می شود.
در همه مواردی که به موجب مقررات این مبحث، اوراق به غیر شخص مخاطب ابلاغ شود، ابلاغ در صورتی دارای اعتبار است که برای دادگاه محرز شود اوراق به اطلاع مخاطب رسیده است. مقررات ابلاغ در ابلاغ اوراق قضایی و اوراق رسمی تابع قانون آیین ابلاغ در دادرسی مدنی است؛ جز در موارد استثنایی مانند ابلاغ اجراییه صادره از مراجع ثبتی که دارای ترتیبات خاصی است.
ابلاغ واقعی و ابلاغ قانونی
اگر برگه های قضایی به دست کسی برسد که نام او در برگه ها درج شده است، ابلاغ، واقعی خواهد بود که کامل ترین نوع ابلاغ است، اما اگر برگه های ابلاغ به دست خود او نرسد، عنوان ابلاغ، ابلاغ قانونی خواهد بود، بنابراین ابلاغ ممکن است به دو صورت قانونی و واقعی باشد.
موارد ابلاغ در دادرسی
ابلاغ نسبت به اشخاص حقیقی: ابلاغ به خود شخص مخاطب در همان نشانی تعیین شده، ابلاغ به ولی یا قیم در مورد محجوران و ابلاغ اوراق در محل سکونت یا محل کار زن، در مواردی که زن در منزل شوهر سکونت ندارد، از جمله موارد ابلاغ واقعی به اشخاص حقیقی است.
ابلاغ نسبت به اشخاص حقوقی به دو مورد ابلاغ به اشخاص حقوقی حقوق عمومی و اشخاص حقوقی حقوق خصوصی تقسیم می شود:
اشخاص حقوقی حقوق عمومی: در دعاوی راجع به ادارات دولتی و سازمان های وابسته به دولت و موسسه های مامور خدمات عمومی و شهرداری ها و نیز موسسه هایی که همه یا بخشی از سرمایه آنها متعلق به دولت است، اوراق اخطاریه و ضمایم به رییس دفتر مرجع مخاطب یا قائم مقام او ابلاغ می شود.
اشخاص حقوق خصوصی: بر اساس ماده ۷۶ قانون آیین دادرسی مدنی، در دعاوی مربوط به سایر اشخاص حقوقی دادخواست و ضمایم آن به مدیر یا قائم مقام او یا دارنده حق امضا ابلاغ خواهد شد همچنین ظبق تبصره این ماده، هر گاه ابلاغ اوراق دعوا در محل تعیین شده ممکن نباشد، اوراق به آدرس آخرین محلی که به اداره ثبت شرکت ها معرفی شده است، ابلاغ خواهد شد.
دعاوی شرکت های منحل شده: در شرکت هایی که دارای مدیر تصفیه هستند، اوراق قضایی به مدیر یا قائم مقام با دارنده حق امضا ابلاغ می شود اما اگر دارای مدیر تصفیه نباشند به آخرین مدیر قبل از انحلال در آخرین محلی که به اداره ثبت شرکت ها معرفی شده است ابلاغ خواهد شد. آنچه که در ابلاغ واقع مد نظر بوده، اطلاع یافتن مخاطب است؛ یعنی هدف آن است که برگ ابلاغ به او برسد.
موارد ابلاغ قانونی نسبت به اشخاص حقیقی
خودداری طرف ابلاغ از دریافت اوراق قضایی: در این حالت مأمور ابلاغ باید مراتب را گزارش داده و برگ را به دفتر دادگاه برگرداند.
ابلاغ به یکی از اقوام و خادمان طرف ابلاغ: ابلاغ به اقوام و خادمان طرف ابلاغ زمانی قانونی است که:
مامور ابلاغ نتواند اوراق را به شخص خوانده برساند. مثلا خوانده در محل حضور نداشته باشد یا از گرفتن برگ های اخطاریه خودداری کند
ابلاغ در همان نشانی تعیین شده انجام شده باشد
مامور ابلاغ برگ ابلاغیه را به یکی از بستگان یا خادمان او که سن و وضعیت ظاهری آنان برای تمییز اهمیت اوراق یادشده کافی باشد، بدهد.
ابلاغ در صورت خودداری بستگان و خادمان از دریافت اوراق قضایی: در صورتی که بستگان یا خادمان مخاطب در محل تعیین شده نباشند یا از دریافت اوراق قضایی خودداری کند مأمور ابلاغ این موضوع را در اخطاریه قید می کند و نسخه دوم را در نشانی تعیین شده الصاق می کند و برگ اول را با سایر اوراق دعوا برگشت می دهد. در این صورت خوانده می تواند تا جلسه رسیدگی به دفتر دادگاه مراجعه و با دادن رسید اوراق مربوط را دریافت کند.
ابلاغ نسبت به اشخاصی که مکان معینی ندارند:
خوانده در نشانی اعلام شده توسط خواهان شناخته نشود
خواهان نتواند نشانی دقیق او را تعیین و اعلام کند،
در این صورت بنا به درخواست خواهان و دستور دادگاه اوراق از طریق روزنامه به خوانده ابلاغ می شود. بدین ترتیب که مفاد برگه ابلاغ، یک نوبت در یکی از روزنامه های کثیرالانتشار و به هزینه خواهان آگهی می شود.
ابلاغ نسبت به مخاطبان غیرمحصور معین: هر گاه مخاطبان غیرمحصور باشند یعنی مخاطبان دایره نسبتاً بزرگی از افراد باشند مانند اهالی معین یک ده یا شهر یا بخشی از شهر، ابلاغ در دو مرحله انجام می شود:
نشر مفاد برگه ابلاغ در یکی از روزنامه های کثیرالانتشار به هزینه خواهان
ابلاغ یک نسخه از دادخواست به شخص یا اشخاصی که خواهان آنها را معارض خود معرفی می کند.
ابلاغ قانونی نسبت به اشخاص حقوقی
ابلاغ قانونی نسبت به اشخاص حقوقی حقوق عمومی: در صورت امتناع رئیس یا قائم مقام او از اخذ اوراق، مأمور ابلاغ مراتب را (بدون نیاز به الصاق نسخه دوم اخطاریه به محل) در برگ اخطاریه قید کرده و اوراق را برگشت می دهد.
ابلاغ قانونی نسبت به اشخاص حقوقی حقوق خصوصی:
در صورتی که مدیر یا قائم مقام او از گرفتن اوراق امتناع کند در این حالت امتناع در برگ اخطاریه قید و اعاده می شود.
هر گاه ابلاغ اوراق دعوا به مدیر یا قائم مقام یا دارنده حق امضا وجود نداشته باشد به مسئول موسسه یا دفتر ابلاغ می شود.