تصور غالب مردم بر آن است که به زنی نفقه داده می شود و خانمی مستحق نفقه است که پس از ازدواج به خانه شوهر رفته باشد و مشغول زندگی با وی باشد. در صورتی که واقعیت جز این است. این تصور مصداقش فقط زمانی است که زوجه پس از وقوع عقد به خانه زوج رفته و مشغول زندگی شده باشد که در این صورت اگر زندگی را رها کند و ناشزه شود مستحق نفقه نخواهد بود، ولی اگر زوجه قبل از رفتن به خانه شوهر تقاضای نفقه کند با وجود شرایطی وی مستحق نفقه خواهد بود.
نفقه زن به صراحت ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی که بیان می دارد: همین که نکاح به طور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود. پرداخت نفقه پس از زوجیت و در واقع همان اجرای صیغه عقد برقرار می شود. به عبارتی دیگر امکان دارد یک زن یک عمر در خانه پدرش باشد و به خانه شوهر نرفته باشد و اصلا تمکین نکرده باشد لکن مستحق نفقه باشد و هر ماه نفقه خود را از زوج بگیرد. به عبارت واضح تر اگر زوجه پس از وقوع عقد تمکین خود را مشروط به اخذ تمام مهریه کند، در این صورت تا زمانی که تمام مهریه به او پرداخت نشده باشد مستحق نفقه هم هست.
بحث 1 : البته این حق که به آن در اصطلاح حقوقدانان حق حبس گفته می شود مشروط به چند امر است :
1- مهریه زوجه حال باشد. یعنی مهریه که در زمان عقد تعیین و ذکر می شود بنابر پرداخت نقد و عندالمطالبه باشد. ولی اگر مهریه حال نباشد و اقساطی باشد و یا آنکه علاوه بر کلمه عندالمطالبه قید عندالاستطاعه هم گنجانده شود در این صورت دیگر حال نیست و در این صورت زوجه نمی تواند از حق حبس خود استفاده کند.
۲- زوجه حاضر به تمکین باشد لکن آن را مشروط به اخذ تمام مهریه کند. ولی اگر زوجه بگوید حاضر به تمکین نیستم هر چند تمام مهریه را نقدا بدهد در این صورت هم مستحق نفقه نیست.
۳- زوجه قبل از استفاده از حق حبس به اختیار خود تمکین نکرده باشد، پس اگر زوجه ولو یک بار با میل و اختیار خود حاضر به تمکین خاص و عمل زناشویی با زوج شود و از باکره بودن خارج شود در این صورت هم حق حبس برای وی محفوظ نخواهد بود. نتیجه بحث آنکه پس امکان دارد زوجه چند سال هم طول بکشد، باز مستحق نفقه یومیه خود باشد. این امر بدیهی و نیاز به استدلال ندارد لکن از باب توضیح واضحات به چند ماده قانونی و فتاوی فقهای عظام اشاره می شود. ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی می گوید: زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند، مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود. مستنبط از ماده مذکور آن است که زوجه هم می تواند نفقه خود را مطالبه کند و هم تمکین نکند مگر پس از دریافت مهریه.
بحث2 : ماده ۱۰۸۶ می گوید: اگر زن قبل از اخذ مهریه با اختیار خود به ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد قیام نمود دیگر نمی تواند از حکم ماده قبل استفاده کند، معذلک حقی که برای مطالبه دارد ساقط نخواهد شد. که این ماده هم ناظر بر آن است که زوجه قبل از استفاده از حق حبس تمکین نموده باشد و این تمکین هم بالاختیار باشد. ولی اگر عمل زناشویی به میل و اختیار نباشد مثلا در حالت نوم زوجه باشد و یا آنکه با الاکراه والاجبار باشد در این صورت حق حبس زوجه ساقط نمی شود. موید این برداشت صراحت فتوای آیت الله سیستانی در منهاج الصالحین جلد ۳ ص ۹۶ مسئله ۳۰۷ است. حضرت امام خمینی هم در این مورد می فرماید: اگر بعد از عقد تمکین نکرده، می تواند تا گرفتن مهر خود تمکین نکند و در این صورت استحقاق نفقه دارد .
نقل از کتاب مجموعه نظریات مشورتی فقهی در امور حقوقی ۳ ص ۹۶ با توجه به دلایل مذکور این مطلب ثابت می شود که زوجه در بعضی صور ولو آنکه در خانه پدرش باشد و نسبت به زوج تمکین نکرده باشد باز هم مستحق نفقه است.
بحث 3 : مبلغ نفقه ۸۷ طبق قانون چقدر است و آیا غیر از خرجی است؟ چرا؟ پس نفقه چیست؟
نفقه یعنی تأمین هزینۀ زندگی زن كه باید توسط شوهر پس از عقد ازدواج پرداخت گردد بر همین اساس ماده 1107 اصلاحی 1381 قانون مدنی می گوید : نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسكن، البسه (لباس ها)، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطۀ نقصان یا مرض قبلاً ماده 1107 قانون مدنی نفقه را محدود به مسكن و البسه و غذا و اثاث البیت و خادم می دانست و نیازهای دارویی و بهداشتی آرایشی را مورد لحاظ قرار نداده بود و همین امر باعث انتقادهای نسبت به این ماده شده بود. تا اینكه پس از اصلاح این ماده، نفقه زن شامل هر نیازی می شود كه برای زندگی متعارف نیاز است؛ بنابراین در صورتی كه زن مریض شود حتی اگر هزینه های زیادی بخواهد، شوهر مكلف به پرداخت آن است. در فقه امامیه، نظر مشهور به استناد آیۀ: عاشروهن بالمعروف، با زنان به نکوئی رفتار کنید. (نساء 19) رعایت وضعیت و شرایط زن را به نشانۀ (معروف)، ملاك تعیین نفقه قرار داده اند.
بنابراین دیدگاه، توانایی مرد برای پرداخت نفقه مورد لحاظ نیست بلكه وضعیت و شرایط زن ملاك تعیین مقدار نفقه می باشد و بدین منظور جهت تعیین وضعیت و محتوای نفقه رجوع به عرف را لازم می دانند. در صورت اختلاف در مقدار نفقه، محاسبه میزان آن بر مبنای شئونات خانوادگی زن و عرف و عادت ساكنان هر منطقه و وضع مالی مرد، بر عهده دادگاه خانواده خواهد بود که با توجه به معیارهای یادشده مقدار ومبلغ نفقه را تعین خواهدکرد.
بحث 4 : مراجع عظام تقلید نیز می فرمایند: نفقه زن - كه تأمین آن بر عهده شوهر است - عبارت است از: تهیه غذا، پوشاك، وسایل زندگى، هزینه معالجه و درمان و مسكن (درحد متعارف و مناسب با شأن زن. بنابراین نفقه نوعی مسئولیت مالی است که با شرایط خاص خود بر عهده ای اشخاص گذاشته می شود، هر چند زن تمکن مالی نیز داشته باشد. برای آگاهی بیشترشمادراین مورد به برخی ازمباحث مرتبط با نفقه اشاره می نماییم.
1) عقد دائم: نفقه برای عقد ازدواج دائم می باشد و در عقد موقت زن مستحق نفقه نمی باشد.
2) عدم نشوز زن: همین كه زن حاضر به ایفای وظایف زناشویی باشد، مستحق نفقه خواهد بود و در صورت امتناع از وظائفی که قانوناً بر عهده اوست، مستحق نفقه نخواهد بود. زیرا، فلسفۀ تعیین نفقه برای زن، استحكام خانواده و حمایت از زندگی مشترك می باشد، زن در صورتی مستحق نفقه خواهد بود كه بدون دلیل از وظایف زناشویی امتناع نكند؛ در حقیقت حكم ماده 1106 قانون مدنی: (در عقد دائم نفقۀ زن به عهدۀ شوهر است)، مقید است به ماده 1108 قانون مدنی: (هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع كند، مستحق نفقه نخواهد بود.) در اصطلاح حقوقی و فقهی به زنی كه از وظایف زناشویی امتناع كند ناشزه گفته می شود و ناشزه نفقه ندارد.
برای دریافت نفقه، توافق طرفین مقدم بر هر چیزی است و اصولاً در روابط خانوادگی اخلاق و توافق مقدم بر مسائل قضایی است، ولی در صورت خودداری شوهر از پرداخت نفقه، زن می تواند به دو صورت حقوقی و كیفری نسبت به حق خویش اقدام نماید.
شكایت كیفری به دادسرا به اتهام ترك انفاق كه پس از بررسی و اثبات آن، دادگاه مردی را كه با داشتن استطاعت از پرداخت نفقه خودداری می كند طبق ماده 642 قانون مجازات اسلامی از سه ماه و یك روز تا پنج ماه حبس محكوم می كند. البته در این روش مجازات شوهر، برای عدم پرداخت نفقه است و نمی توان از او نفقه را دریافت كرد و برای مطالبه نفقه كه امر حقوقی است باید به دادگاه حقوقی مراجعه كرد.
زن با ارائه دادخواست مطالبه نفقه به دادگاه خانواده، شوهر را ملزم به پرداخت نفقه می كنند. در صورت عدم اعسار(توانائی مالی) زوج و توانایی بر پرداخت نفقه، زوج ملزم به پرداخت می شود. نفقه زوجه نه تنها شامل ایام جاری زندگی می شود، بلكه نفقۀ ایام گذشته نیز از طریق ارائه دادخواست حقوقی به دادگاه خانواده قابل مطالبه است و در صورت محكومیت مرد، مشمول قانون نحوۀ اجرای محكومیت های مالی می شود.
نظر کاربران
