وصیت آن است که انسان سفارش کند بعد از مرگش برای او کاری انجام دهند یا بگوید بعد از مرگش چیزی از اموال او برای کسی باشد یا برای فرزندان خود قیّم (سرپرست) مشخص کند.تصرفاتی که شخص به طور مستقیم یا با واسطه برای زمان بعد از مرگ در اموال خود می کند به زبان حقوقی وصیت نامیده می شود. هر فرد آرزوهای ی نهفته دارد که در زمان حیات دور از دسترس می بیند و گاه نیز به دلیلی نمی خواهد که قبل از مرگ آنچه را در نهان می پرورد آشکار سازد. حقوق به این نیاز طبیعی بی اعتنا نیست و آخرین فرصت را به هشیاران می سپارد. اخلاق نیز به بازماندگان متوفی فرمان می دهد تا در اجرای توصیه های او بکوشند. با توجه به این ضرورت از دیرباز قوانین با شرایط معینی به اشخاص اجازه داده اند تا در اموال خود تصرف کنند که اثر آن برای پس از مرگ باشد.
در قرآن کریم فرمان داده شده است که چون مرگ یکی از شما فرا رسد اگر دارای متاع دنیاست برای پدر و مادر و خویشان به چیزی شایسته عدل و قدر متعارف وصیت کند. این کار سزاوار مقام پرهیزگاران است. تا فرصت باقی است وصی خود باشیم. این در حالی است که یکی از اشتباهات بزرگ مردم همین است که کار مربوط به خود را انجام نمی دهند و حواله به غیر می کنند. برخی افراد نه در عبادات مدنی و نه در انفاقات مالی به وظایف دینی شان عمل نمی کنند و تنها دلخوش این هستند که وصیت کرده اند پس از من نمازهای نخوانده ام را بخوانید، روزه های نگرفته ام را بگیرید، حج نرفته ام را بروید و خمس و زکات نداده ام را بدهید.
سندی را که حاوی وصیت باشد وصیت نامه گویند. وصیت نامه یک نوع امتیاز محسوب می شود که ما به کمک آن می توانیم برای اموال مان بعد از مرگ تصمیم بگیریم. البته وصیت فقط شامل اموال نمی شود و علاوه بر نقل و انتقال اموال، می توان در مورد مسائل دیگر نیز وصیت کرد. از جمله آنکه انجام بعضی امور و تعهدات را در صورت قبول، بر عهده ی دیگری گذاشت.
غافل از اینکه با این وصیت از مال دیگران استفاده می کنند نه از مال خود. زیرا پس از مرگ انسان، تمام دارایی اش به وارث منتقل می شود. حتی پیراهنی که موقع جان دادن بر تن داشته است. پس اگر بخواهند برای غسل دادن پیراهن را پاره کنند این کار باید با اجازه وارث باشد.بنابراین خداوند منان از باب ارفاق و لطف خاص خود اجازه داده است که انسان برای یک سوم مالش سفارش هایی مربوط به پس از مرگ داشته باشد.
یکی از امتیازات تنظیم وصیت نامه این است که تا زمان حیات خود می توانیم آن را تجدید و اصلاح کنیم. نوشتن وصیت نامه به سه طریق انجام می گیرد که هر کدام از لحاظ تشریفات تنظیم، قدرت اثبات و اعتبار با دیگری متمایز است. و هر وصیتی به غیر از سه روشی که در ادامه بیان می کنیم، تنظیم شود اعتبار قانونی نخواهد داشت.
طبق قوانین ایران وصیت الزاما باید به صورت کتبی باشد و وصیت شفاهی قابلیت استناد قانونی در دادگاه را ندارد. اگر چه ممکن است شخصی شفاها وصیت کند و وراث هم به وصیت او عمل کنند اما اگر بین آنها اختلافی پیش بیاید برای اثباتش در دادگاه با مشکل روبرو می شوند.
وصیت نامه بر ۳ نوع است:
وصیت نامه ی خودنوشت؛
وصیت نامه ی سری؛
وصیت نامه ی رسمی.
از نظر حقوقی نوشتن وصیت نامه امری اختیاری است یعنی کسی را نمی توان به این کار وادار کرد اما وقتی به نگارش وصیت نامه رو آورد باید از انواع شیوه تنظیم و آثار حقوقی وصیت نامه باخبر باشد. آثار حقوقی وصیت نامه پس از فوت شخص وصیت کننده ظاهر می شود. چرا که تا وقتی شخص زنده است خودش تصمیم گیرنده است. همچنین تملیک در وصیت نامه نیز باید مجانی باشد. به طوری که اگر با نگارش وصیت نامه بخواهیم مالی را به مالکیت فرد دیگری درآوریم نمی توانیم برای آن ما به ازایی قرار دهیم. این در حالی است که هر شخص می تواند بارها وصیت کند و مفاد وصیت نامه را تغییر دهد. اما باید بداند آخرین وصیت نامه اش به لحاظ تاریخی ملاک عمل قرار می گیرد.
در وصیت خود نوشت، وصیت کننده باید تمام متن وصیت را به خط خود نوشته باشد تا در دادگاه اعتبار قانونی داشته باشد. به همین دلیل شخص بی سواد یا شخصی که به سبب فقدان بینایی، توانایی نوشتن ندارد نمی تواند وصیت خودنوشت تنظیم کند. و در نگارش چنین وصیت نامه ای امکان وکالت دادن به شخص دیگری وجود ندارد. وصیت کننده حتما باید تاریخ روز، ماه و سال را به خط خود در وصیت نامه درج کند تا چنانچه وصیت نامه های متعددی از او موجود بود، آخرین نسخه ی وصیت نامه مشخص باشد زیرا آخرین اراده و فقط آخرین وصیت نامه ی وصیت کننده دارای اعتبار است.
اگر وصیت کننده در حضور مامور وصیت نامه ی خویش را امضا کند در صورت لزوم می تواند به عنوان یک سند رسمی تلقی شود و ارزش آن را داشته باشد.
وصیت نامه ی سری برخلاف وصیت خودنوشت به خط هرکسی می تواند باشد اما در نهایت حتما باید به امضای شخص وصیت کننده برسد و طبق قانون باید به اداره ی ثبت محل اقامت وصیت کننده یا در مکانی که آیین نامه ی وزارت دادگستری تعیین می کند به امانت سپرده شود.
طبق قوانین امور حسبی، شخص بی سواد نمی تواند وصیت نامه ی سری تنظیم کند.
نوشتن وصیت نامه ی رسمی به مانند دیگر اسنادی است که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می شوند و حتی افرادی که توانایی خواندن و نوشتن ندارند نیز می توانند از این نوع وصیت نامه استفاده کنند.
به دلیل ثبت وصیت نامه ی رسمی در دفاتر اسناد رسمی، نگرانی های ناشی از مفقود شدن یا از بین بردن وصیت نامه از میان می رود.
شاید مرسوم ترین نوع وصیت نامه آن هایی باشد که شخص وصیت کننده حرفهایش خطاب به ورثه را بر ورقه کاغذ با دستخط خودش می نویسد و از چند معتمد محل می خواهد تا زیر آن را امضا کنند. البته این نوع وصیت نامه از لحاظ حقوقی عادی تلقی می شود و اگر ورثه بر صحت و درستی آن اقرار نکنند به طور معمول در مراجع رسمی پذیرفته نمی شود. پس برای کم شدن از مشکلات پس از مرگ وصیت کننده باید وصیت نامه به شکل رسمی ، خودنوشت و مخفیانه تنظیم شود. وصیت نامه خود نوشت، سند عادی است وارثان موصی و سایر کسانی که در مقابل آن قرار می گیرند می توانند در اصالت سند تردید کنند در این صورت کسی که برای او وصیت شده باید انتصاب نگارش وصیت نامه را به شخص وصیت کننده اثبات کند.این نوع وصیت نامه به خط وصیت کننده نوشته می شود و دارای تاریخ و روز و ماه و سال به همراه امضای وصیت کننده است.
یکی از تشریفات تنظیم وصیت نامه کتبی بودن آن است اما در موارد اضطراری مثل جنگ و زلزله که نمی توان تشریفات نوشتن وصیت نامه را رعایت کرد، شخص می تواند در حضور دو شاهد به طور شفاهی وصیت کند و یکی از شاهدان باید مفاد وصیت را با تاریخ روز و ماه و سال تنظیم کند و به حضور حضار برساند. اما اگر وصیت کننده تا زمان عادی شدن شرایط محیط در قید حیات باشد، باید وصیت نامه ی خویش را با تشریفات صحیح قانونی تنظیم کند.
نوع دیگری از وصیت نامه وصیت نامه رسمی است که از بسیاری جهات بر وصیت نامه خودنوشت رجحان دارد. نخست آنکه بی سوادان و کسانی هم که توانایی نوشتن ندارند می توانند از آن استفاده کنند. دیگر اینکه، با ثبت وصیت نامه در دفتر اسناد رسمی ، نگرانی ناشی از فقدان وصیت نامه از بین می رود و اراده وصیت کننده از گزند حوادث مصون می ماند.
در مقام اجرای وصیت نیز کسانی که وصیت به نفعشان شده نیازی به اثبات اصالت آن ندارند و در بسیاری از موارد رجوع به دادگاه ضرورت پیدا نمی کند و کوتاهی در ارسال وصیت نامه به دادگاه از اعتبار آن نمی کاهد. با وجود همه این مزایا تمایل وصیت کننده از پنهان نگه داشتن وصیت و پرهیز از دشمنی های خانوادگی و همچنین صرفه جویی در وقت و هزینه ثبت و سند، باعث می شود که رغبت عمومی بر وصیت نامه خودنوشت بیشتر باشد و جز بعضی از اغنیا یا خبرگان حقوقی به آن عنایت نورزند.
نوع سوم وصیت، وصیت نامه سری است که ممکن است به خط وصیت کننده یا فرد دیگری باشد ولی در هر صورت امضای وصیت کننده باید ذیل آن باشد. چنین وصیت نامه ای باید در اداره ثبت محل اقامت وصیت کننده و یا محل دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری معین شده است به امانت گذاشته شود. این در حالی است که شخص بی سواد نمی تواند چنین وصیت نامه ای تنظیم کند.
وصیت کردن برای موضوعاتی مثل مواد مخدر باطل است زیرا چیزی که وصیت می شود بایستی منفعت عقلایی و ارزش مادی داشته باشد و غیر مشروع نباشد مثل وصیت کردن یک قطعه زمین. وصیت کردن برای مشروبات الکلی نیز به دلیل غیر مشروع بودن شان باطل است.
آنچه وصیت می شود باید قابلیت نقل و انتقال و معامله داشته باشد، طبق این قاعده نمی توان اموال عمومی و موقوف را مورد وصیت قرار داد.
وصیت کننده نمی تواند مال دیگری را حتی اگر با اجازه ی آن شخص باشد، موضوع وصیت قرار دهد زیرا وصیت کننده باید مالک آن چیزی باشد که وصیت می کند.
مالی را که در آینده به وجود می آید می توان وصیت نمود مثلا میوه ی درختی را که بعدا ثمره می دهد را می شود وصیت کرد.
وصیت کننده باید دارای کمال (عقل و بلوغ) باشد و از روی اختیار وصیت کند. وصیت شخص مُکره صحیح نیست.
در تنظیم وصیت نامه شخص باید بداند که بعضی از واجبات را مانند حج واجب شده و بدهکاری حقوقی همچون خمس و زکات و مظالم، که ادا کردن آنها واجب است باید از اصل مال پرداخت شود.
وصیت کننده نمی تواند وراث را از همه ی ارث محروم كند؛ شخص وصیت کننده نمی تواند تمام اموال خود را به یک نفر ببخشد یا یک یا چند نفر از وراث خود را از ارث محروم کند و اگر چنین کاری انجام دهد وصیت نامه ی وی فقط تا ثلث اموالش صحیح و نافذ است. در صورت وصیت کل اموال، اگر دیگر وراث با وصیت نامه مخالفت کنند، مفاد وصیت نامه نسبت به دو سوم دیگر صحیح نیست. طبق این اساس هر شخص تا یک سوم اموال خویش را به هر نحوی که بخواهد می تواند وصیت کند و پس از فوت شخص، دو سوم دیگر اموال طبق قانون ارث، میان ورثه تقسیم می شود.
وصیت سری نیز در قانون امور حسبی تعریف نشده است اما از جمع مواد ۲۷۹ و ۲۸۰ می توان دریافت که وصیت نامه سری از سوی وصیت کننده امضا و لاک و مهر می شود و در اداره ثبت محل اقامت او یا محل دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری معین شده است به امانت گذاشته می شود اما در آخر نکته حائز اهمیت این است که اگر ورثه بر صحت و درستی وصیت نامه عادی اقرار نکنند به طور معمول در مراجع رسمی پذیرفته نمی شود پس برای کم شدن مشکلات پس از مرگ وصیت کننده، باید نگارش وصیت نامه به سه شکل رسمی ، خودنوشت یا سری تنظیم شود.
نظر کاربران
