الف : انحلال نامزدی و پس گرفتن هدایا قبل از ازدواج :
نامزدی و وعده ازدواج با انصراف یکی از دو طرف یا هر دو پایان می پذیرد.به علاوه ممکن است مرگ یکی از طرفین یا هر دو به نامزدی خاتمه دهد.در این مبحث وضع هدایا و نامه ها مورد مطالعه قرار می گیرد.
نامزدی با مرگ هر یا از نامزدها پایان می پذیرد چنانکه ازدواج با مرگ زن یا شوهر منحل می شود با این تفاوت که زن و شوهر از هم ارث می برند ولی نامزدها از هم ارث نمی برند.با وجود این وارثان نامزد متوفی می توانند برای استرداد عین هدایا که متوفّی برای وصلت منظور داده است رجوع کنند و نامزد زنده هم می تواند علیه وارثان نامزد فوت شده اقامه دعوی بکند و عین هدیه ای را که موجود است پس بگیرد(مفهوم ماده 1038 ق.م.)در صورتی که: بعد از فوت واهب یا متهب رجوع ممکن نیست.
قواعد عمومی هبه معارض است ولی بر مبنای تراضی دو طرف قابل توجیه است چه خواسته نامزدها چنین است که هر گاه نامزدی منحل شود طرف دیگر بتواند عین هدیه را پس بگیرد.به دیگر سخن شرط فسخ ضمنی هدیه قصد طرفین بوده است نه شرط انفساخ و انحلال هدیه.به عقیده برخی از نویسندگان به هم خوردن نامزدی شرط انحلال هدیه است و مالکیت گیرنده هدیه خود به خود از بین می رود.
این تراضی ممکن است در صورت تلف عین هدیه نیز وجود داشته باشد لیکن عدالت و رسوم اجتماعی بر تراضی دو طرف غالب شده و اقامه دعوی را جایز نشمرده است.
یعنی هر گاه یکی از دو نامزد به دیگری هدیه ای بدهد که بر حسب عادت نگهداری می شود ولی آن هدیه در اثر تقصیر نامزد تلف بشود و نامزدی به علت فوت یکی از طرفین به هم بخورد طرف دیگر نمی تواند برای قیمت آن هدیه رجوع کند. وارثان نامزد متوفی نیز حق رجوع ندارند.
ب : وضع هدایا و نام ها
پس از به هم خوردن نامزدی هر یک از نامزدها می تواند به طرف دیگر رجوع کند و هدیه ای را که داده است پس بگیرد.به موجب ماده 1037 ق.م.: هر یک از نامزدها می تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند.اگر عین هدایا موجود نباشد، مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتا نگاه داشته می شود مگر آنکه آن هدایا بدون تقصیر
(1)- ناصر کاتوزیان، خانواده، ج 1، ش 28، ص 46.
(2)- این ماده ناظر به صورتی است که قبل از رد ازدواج، متهب فوت کند ولی اگر قبل از فوت، متهب از ازدواج خودداری نماید و پس از امتناع و به هم خوردن نامزدی فوت کند...واهب حق دارد بابقاء عین عینا و در صورت تلف(خواه اختیاری باشد خواه غیر اختیاری)قیمت آنها را مطالبه نماید، سید علی حائری شاه باغ،( شرح قانون مدنی، ج 2، ص 889 و 890.)
ولی هر گاه وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها به هم بخورد و هدیه داده شده در اثر تقصیر متوفی تلف شده باشد رجوع به قیمت ممکن نیست(ماده 1038 ق.م.)
چنانکه از ماده 1037 ق.م.بر می آید هدیه دوران نامزدی وضع خاصی دارد و برای وصلت منظور داده می شود یعنی نامزدی که به نامزد خود هدیه می دهد آن را به شرط وقوع ازدواج در آینده می دهد و طرف مقابل نیز هدیه را با همان شرط می پذیرد. البته این شرط غالبا یک شرط ضمنی است و گاه نسبت به آن تصریح می شود.
توافق دو طرف درباره هدایای نامزدی، چه صریح و چه ضمنی، به نوع هدیه نیز بستگی دارد و قانونگذار برای هر یک از هدایایی که مصرف شدنی است یا عادتا نگهداری می شود حکم خاصی ایجاد کرده است.
قیمت هدایای که عرفا مصرف شدنی اند، گر چه به امید وقوع نکاح در آینده داده می شوند در صورتی که نامزدی بعد از مصرف شدن هدایا فسخ شود قابل مطالبه نیست زیرا هدیه دهنده(واهب)قصد دارد که نامزدش آنها را مانند هر مالک دیگر مصرف کند و او نیز به همان قصد هدایا را می پذیرد برعکس هر گاه عین هدایا باقی باشد هدیه دهنده می تواند آن ها را مطالبه کند خواه نامزدی فسخ شده باشد یا نه زیرا هدیه از انواع هبه است و: بعد از قبض نیز واهب می تواند با بقاء عین موهوبه از هبه رجوع کند.
(ماده 803 ق.م.)با این توضیح که به هم خوردن نامزدی شرط ضمنی انحلال قرارداد هبه است در صورتی که هر گاه نامزدی فسخ نشده باشد رجوع برای فسخ و استرداد هدیه می باشد.
با وجود این، از آنجا که به عقیده برخی از استادان:از آنجا که هدایای نامزدی و استرداد آنها احکام ویژه ای دارد 1ممکن است با استناد به مفهوم ماده 1037 ق.م.گفته شود استرداد هدایا قبل از برهم خوردن نامزدی مجوزی ندارد.عرف و عادت و اراده ضمنی
(1)- سید حسین صفائی و اسد الله امامی، حقوق خانواده، ج 1، ش 23، ص 31
طرفین هم این نظر را تأیید می کند.لیکن چنانکه گفته شد، نامزد می تواند برای فسخ نامزدی و استرداد هدایای موجود رجوع کند.
وضع این هدایا مانند هدایای مصرف شدنی است با این تفاوت که چون عرفا نگهداری می شوند، گیرنده هدیه با این شرط ضمنی آنها را می پذیرد که نگهداری کند بنابراین هر گاه نامزدی که هدیه گرفته است در نگهداری آن تعدی و تفریط کند و این کوتاهی به تلف هدیه بینجامد باید با پرداخت قیمت خسارت طرف دیگر را جبران نماید ولی اگر هدیه بدون تقصیر نامزد تلف بشود او مسئول نیست زیرا اولا مالک هدیه بدوه است و ثانیا برخلاف شرط ضمنی رفتار نکرده است.ولی، چنانکه در هدایای مصرف شدنی گفته شد، چون اصولا هدایای نامزدی، خواه مصرف شدنی خواه هدایای که عرفا نگهداری می شوند، به امید وقوع نکاح در آینده داده می شوند، به هم خوردن نامزدی به هر دلیل که باشد سبب انفساخ قرارداد هدیه شده و گیرنده را به برگرداندن عین هدایایی که موجود است و مثل یا قیمت هدایایی که با تقصیر گیرنده تلف شده اند ملزم می کند با وجود این چنانکه نامزدی به علت فوت یکی از نامزدها به هم بخورد، برخلاف این قاعده حقوقی، حق رجوع به قیمت هدیه ای که در اثر تقصیر نامزد تلف شده به طرف مقابل داده نشده است.ماده 1038 ق.م.در این باره می گوید: مفاد ماده قبل از حیث رجوع به قیمت در موردی که وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها به هم بخورد مجری نخواهد بود.
نامه هایی که در دوران نامزدی بین طرفین مبادله می شوند در حکم هدایای مصرف شدنی اند یعنی اولا گیرنده هدیه مالک آن می شود و می تواند آن را از بین ببرد.ثانیا چون به شرط وقوع نکاح در آینده مبادله می شوند برهم خوردن نامزدی شرط ضمنی انفساخ هدیه است و گیرنده را به برگرداندن نامه ملزم می کند.اجرای این تعهد از نظر اجتماعی، اخلاقی و روابط خانوادگی نیز مفید است و مانع بروز پاره ای از مشاجرات واختلافات می شود.
نظر کاربران
